76. rocznica śmierci bpa J.Burschego

W 76.  rocznicę męczeńskiej śmierci bpa Juliusza Burschego w Berlinie odbyły się uroczystości z udziałem wysokich dostojników z polskiego i niemieckiego Kościoła luterańskiego. Po raz pierwszy obchodzone były w prawdopodobnym miejscu złożenia prochów biskupa Burschego, na cmentarzu dzielnicy Renickendorf w Berlinie.

20 lutego wszyscy zgromadzili się w kaplicy cmentarnej przy Humboldtstraße 74, gdzie wspólnie niemiecko-polskie nabożeństwo odprawili ks. bp Markus Dröge z Kościoła Berlina-Brandenburgii, Śląska i Górnych Łużyc oraz ks. bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. 

(ks. bp Jerzy Samiec i ks. bp Markus Dröge)

Bp Dröge rozpoczął od przywołania słów bpa Burschego z kazania z 1905 r., kiedy obejmował on stanowisko superintendenta. "Powinniśmy mężnie i bez wahania występować z mocnym wyznaniem, a nasze słowo winno być podawane z radosną odwagą wyznawcy winy", które były komentarzem do wersetu z Listu św. Pawła do Tymoteusza "Albowiem nie dał Bóg ducha bojaźni, ale mocy i miłości i powściągliwości". Kończąc kazanie, niemiecki duchowny, wezwał do pojednania. "Jest naszym zadaniem budowanie pokoju. A pokój wzrasta we wspólnocie, poprzez spotkania, poznawanie, rozumienie. A to właśnie robimy w naszym partnerstwie. Niech wspólna pamięć o Biskupie Bursche na nowo wzmocni to budowane w duchu pojednania partnetstwo. Tego pragniemy i prosimy, by naszemu działaniu Bóg błogosławił"

O ponadczasowej roli bpa Burschego mówił bp Samiec - "Po wojnie otwarcie mówiono o zbrodniach popełnionych podczas wojny. Tylko dlatego możliwe było pojednanie. Osobowości w rodzaju biskupa Juliusza Bursche, które angażują się na rzecz polsko-niemieckiego pojednania, potrzebne są także dzisiaj. Miłość kieruje nas w stronę zasad, które nas łączą. Miłość pozwala nam przebaczać i prosić o przebaczenie”.

Zwierzchnik polskiego kościoła ewangelicko-augsburskiego przypomniał, iż "gdy bp Bursche umierał wydawało się, że prawie całe jego dzieło, jako biskupa, runęło w zgliszczach. Natomiast należy pamiętać iż Bóg jest również Panem czasu i wszystko dobrze uczyni ale w swoim czasie, który nam jest nieznany. Choć w danym momencie historii coś nam się wydaje mało zrozumiałe, to jednak z szerszej perspektywy czasowej, z dalszej odległości, możemy zobaczyć głęboki sens. I dzisiaj możemy to z całą odpowiedzialnością i z całym przekonaniem powiedzieć - życie biskupa Juliusza Bursche przyniosło obfity plon, Kościół luterański w Polsce jest tego najlepszym dowodem."
Zapis wideo z nabożeństwa można obejrzeć tutaj.

(W pierwszej ławce od lewej siedzą: Beata Gardawska, Ewa Jóźwiak, Anna Łupienko, w drugiej Juliusz Gardawski i Bogusław Linde)

W obchodach rocznicowych uczestniczyli, ze strony niemieckiej ks. bp Axel Luther i ks. bp Christian Krause a z polskiej ks. bp Jan Szarek i ks. bp Ryszard Bogusz. Ponadto obecni byli ks. Marion Gardei, zajmująca się w Kościele Barndenburgii kulturą pamięci, ks. proboszcz Piotr Gaś z Warszawy i ks. proboszcz Waldemar Szajthauer z Wisły. Ks. bp. Jerzemu Samcowi towarzyszyła, m. in. Anna Wrzesińska, zajmująca się logistyką wizyty, ks. proboszczowi Piotrowi Gasiowi towarzyszyła dwuosobowa delegacja Rady Parafialnej parafii Świętej Trójcy, a także Dariusz Bruncz, który rejestrował całość uroczystości. 

Wśród przybyłych były również trzy osoby, dzięki pracy których udało się odnaleźć dokumenty wskazujące miejsce pochówku prochów bpa Juliusza Burschego - Klaus Leutner, Paweł Woźniak oraz Cezary Gmyz. W uroczystościach wzięło udział ośmioro bliższych i dalszych krewnych biskupa Burschego, w tym dwoje prawnuków Anna Łupienko i Juliusz Gardawski oraz Ewa Jóźwiak i Bogusław Linde.  

Po południu w siedzibie Kościoła Ewangelickiego w centrum Berlina zgromadzeni wysłuchali przywitań zastępczyni przewodniczącego Rady Ewangelickich Kościołów w Niemczech, ks. bp minister Annette Kurschus, ks. bpa Jerzego Samca oraz z ramienia władz państwowych Sekretarz Stanu ds. zaangażowania obywatelskiego i kontaktów międzynarodowych pani Sawsan Chebli. Pani Sekretarz mówiła zarówno o współczesnych wyzwaniach przed jakimi stoimy, jak pomoc uchodźcom z Syrii, ale również o potrzebie edukacji na temat historii II wojny światowej i obozów koncentracyjnych, gdyż coraz mniej młodych ludzi ma na ten temat wiedzę.  Na koniec pierwszej części spotkania, prawnuk biskupa prof. Juliusz Gardawski opowiedział o polonizacji niemieckich rodzin Burschów i Kruschów w XIX wieku oraz o tym, jak ciężkim ciosem dla rodziny było w 1942 r. odebranie wiadomości o śmierci pradziadka i odmowa sprowadzenia jego prochów do Warszawy. Nagranie z pierwszej części spotkania można obejrzeć tutaj. Po krótkiej przerwie z referatami wystąpili, praprawnuk bpa Burschego, dr. Aleksander Łupienko („Społeczny i polityczny kontekst działalności ks. bp. Juliusza Burschego”) oraz ks. dr Bernd Krebs („Biskup Juliusz Bursche, Polacy i my, Niemcy”).  Zapis wideo wystąpienia dra A. Łupienki można obejrzeć tutaj.

(ks. dr Bernd Krebs)

Organizatorzy zadbali aby wypowiedzi prelegentów były dostępne dla wszystkich uczestników w języku polskim i niemieckim. Na koniec wręczono monety z wizerunkiem bpa Burschego, wybite z okazji 500. rocznicy Reformacji przez Mennicę Polską. 

Dzień wcześniej, 19 lutego, delegacja z Polski odwiedziła obóz koncentracyjny KL Sachsenhausen, gdzie przez w okresie od stycznia 1940 r. do lutego 1942 r., w specjalnym baraku więziennym Zellenbau, więziony był biskup Bursche. W celi, gdzie w 1992 roku odsłonięta została tablica upamiętniająca polskiego duchownego, rodzina złożyła kwiaty. Tam też ks. Szajthauer z Wisły zmówił modlitwę, której przesłanie, w otoczeniu więziennych murów, wybrzmiało wyjątkowo mocno. Nagrania można wysłuchać tutaj. Przejmujące zimno i wilgoć panujące w Zellenbau oraz dojmująca atmosfera przeszywały do szpiku kości, a przecież w takim warunkach przyszło spędzić biskupowi prawie 2 lata, co ostatecznie przyczyniło się do jego śmierci.

Grupie towarzyszyła pani Elżbieta Burger, wieloletnia przewodnik po Muzeum Sachsenhausen. W wyczerpujący sposób opowiadała uczestnikom o nieludzkich warunkach panujących w obozie oraz o jego historii, od powstania w latach 30. do stworzenia tam miejsca pamięci prawie trzy dekady później.

Zdjęcia: Michał Łupienko, Stefan Gardawski