W 76. rocznicę męczeńskiej śmierci bpa Juliusza Burschego w Berlinie odbyły się uroczystości z udziałem wysokich dostojników z polskiego i niemieckiego Kościoła luterańskiego. Po raz pierwszy obchodzone były w prawdopodobnym miejscu złożenia prochów biskupa Burschego, na cmentarzu dzielnicy Renickendorf w Berlinie.
20 lutego wszyscy zgromadzili się w kaplicy cmentarnej przy Humboldtstraße 74, gdzie wspólnie niemiecko-polskie nabożeństwo odprawili ks. bp Markus Dröge z Kościoła Berlina-Brandenburgii, Śląska i Górnych Łużyc oraz ks. bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce.
(ks. bp Jerzy Samiec i ks. bp Markus Dröge)
Bp Dröge rozpoczął od przywołania słów bpa Burschego z kazania z 1905 r., kiedy obejmował on stanowisko superintendenta. "Powinniśmy mężnie i bez wahania występować z mocnym wyznaniem, a nasze słowo winno być podawane z radosną odwagą wyznawcy winy", które były komentarzem do wersetu z Listu św. Pawła do Tymoteusza "Albowiem nie dał Bóg ducha bojaźni, ale mocy i miłości i powściągliwości". Kończąc kazanie, niemiecki duchowny, wezwał do pojednania. "Jest naszym zadaniem budowanie pokoju. A pokój wzrasta we wspólnocie, poprzez spotkania, poznawanie, rozumienie. A to właśnie robimy w naszym partnerstwie. Niech wspólna pamięć o Biskupie Bursche na nowo wzmocni to budowane w duchu pojednania partnetstwo. Tego pragniemy i prosimy, by naszemu działaniu Bóg błogosławił"
O ponadczasowej roli bpa Burschego mówił bp Samiec - "Po wojnie otwarcie mówiono o zbrodniach popełnionych podczas wojny. Tylko dlatego możliwe było pojednanie. Osobowości w rodzaju biskupa Juliusza Bursche, które angażują się na rzecz polsko-niemieckiego pojednania, potrzebne są także dzisiaj. Miłość kieruje nas w stronę zasad, które nas łączą. Miłość pozwala nam przebaczać i prosić o przebaczenie”.
Zwierzchnik polskiego kościoła
ewangelicko-augsburskiego przypomniał, iż "gdy bp Bursche
umierał wydawało się, że prawie całe jego dzieło, jako biskupa, runęło w
zgliszczach. Natomiast należy pamiętać iż Bóg jest również Panem czasu i wszystko
dobrze uczyni ale w swoim czasie, który nam jest nieznany. Choć w danym
momencie historii coś nam się wydaje mało zrozumiałe, to jednak z szerszej
perspektywy czasowej, z dalszej odległości, możemy zobaczyć głęboki sens. I
dzisiaj możemy to z całą odpowiedzialnością i z całym przekonaniem powiedzieć -
życie biskupa Juliusza Bursche przyniosło obfity plon, Kościół luterański w
Polsce jest tego najlepszym dowodem."
Zapis wideo z nabożeństwa można obejrzeć tutaj.
(W pierwszej ławce od lewej siedzą: Beata Gardawska, Ewa Jóźwiak, Anna Łupienko, w drugiej Juliusz Gardawski i Bogusław Linde)
W obchodach rocznicowych uczestniczyli, ze strony niemieckiej ks. bp Axel Luther i ks. bp Christian Krause a z polskiej ks. bp Jan Szarek i ks. bp Ryszard Bogusz. Ponadto obecni byli ks. Marion Gardei, zajmująca się w Kościele Barndenburgii kulturą pamięci, ks. proboszcz Piotr Gaś z Warszawy i ks. proboszcz Waldemar Szajthauer z Wisły. Ks. bp. Jerzemu Samcowi towarzyszyła, m. in. Anna Wrzesińska, zajmująca się logistyką wizyty, ks. proboszczowi Piotrowi Gasiowi towarzyszyła dwuosobowa delegacja Rady Parafialnej parafii Świętej Trójcy, a także Dariusz Bruncz, który rejestrował całość uroczystości.
Wśród przybyłych były również trzy osoby, dzięki pracy których udało się odnaleźć dokumenty wskazujące miejsce pochówku prochów bpa Juliusza Burschego - Klaus Leutner, Paweł Woźniak oraz Cezary Gmyz. W uroczystościach wzięło udział ośmioro bliższych i dalszych krewnych
biskupa Burschego, w tym dwoje prawnuków Anna Łupienko i Juliusz Gardawski oraz
Ewa Jóźwiak i Bogusław Linde.
Po południu w siedzibie Kościoła Ewangelickiego w centrum Berlina zgromadzeni wysłuchali przywitań zastępczyni przewodniczącego Rady Ewangelickich Kościołów w Niemczech, ks. bp minister Annette Kurschus, ks. bpa Jerzego Samca oraz z ramienia władz państwowych Sekretarz Stanu ds. zaangażowania obywatelskiego i kontaktów międzynarodowych pani Sawsan Chebli. Pani Sekretarz mówiła zarówno o współczesnych wyzwaniach przed jakimi stoimy, jak pomoc uchodźcom z Syrii, ale również o potrzebie edukacji na temat historii II wojny światowej i obozów koncentracyjnych, gdyż coraz mniej młodych ludzi ma na ten temat wiedzę. Na koniec pierwszej części spotkania, prawnuk biskupa prof. Juliusz Gardawski opowiedział o polonizacji niemieckich rodzin Burschów i Kruschów w XIX wieku oraz o tym, jak ciężkim ciosem dla rodziny było w 1942 r. odebranie wiadomości o śmierci pradziadka i odmowa sprowadzenia jego prochów do Warszawy. Nagranie z pierwszej części spotkania można obejrzeć tutaj. Po krótkiej przerwie z referatami wystąpili, praprawnuk bpa Burschego, dr. Aleksander Łupienko („Społeczny i polityczny kontekst działalności ks. bp. Juliusza Burschego”) oraz ks. dr Bernd Krebs („Biskup Juliusz Bursche, Polacy i my, Niemcy”). Zapis wideo wystąpienia dra A. Łupienki można obejrzeć tutaj.
(ks. dr Bernd Krebs)
Organizatorzy zadbali aby wypowiedzi prelegentów były dostępne dla wszystkich uczestników w języku polskim i niemieckim. Na koniec wręczono monety z wizerunkiem bpa Burschego, wybite z okazji 500. rocznicy Reformacji przez Mennicę Polską.
Dzień wcześniej, 19 lutego, delegacja z Polski odwiedziła obóz koncentracyjny KL Sachsenhausen, gdzie przez w okresie od stycznia 1940 r. do lutego 1942 r., w specjalnym baraku więziennym Zellenbau, więziony był biskup Bursche. W celi, gdzie w 1992 roku odsłonięta została tablica upamiętniająca polskiego duchownego, rodzina złożyła kwiaty. Tam też ks. Szajthauer z Wisły zmówił modlitwę, której przesłanie, w otoczeniu więziennych murów, wybrzmiało wyjątkowo mocno. Nagrania można wysłuchać tutaj. Przejmujące zimno i wilgoć panujące w Zellenbau oraz dojmująca atmosfera przeszywały do szpiku kości, a przecież w takim warunkach przyszło spędzić biskupowi prawie 2 lata, co ostatecznie przyczyniło się do jego śmierci.


Grupie towarzyszyła pani Elżbieta Burger, wieloletnia przewodnik po Muzeum Sachsenhausen. W wyczerpujący sposób opowiadała uczestnikom o nieludzkich warunkach panujących w obozie oraz o jego historii, od powstania w latach 30. do stworzenia tam miejsca pamięci prawie trzy dekady później.
Zdjęcia: Michał Łupienko, Stefan Gardawski
Linki do relacji medialnych z obchodów w Berlinie.Relacja radiowa i artykuł Deutschlandfunk:
http://www.deutschlandfunk.de/bischof-juliusz-bursche-exhumierung-eines-polnischen-ns.1773.de.html?d...
oraz inne:
http://www.dw.com/pl/niemieccy-i-polscy-ewangelicy-uczcili-pami%C4%99%C4%87-biskupa-bursche/a-426578...
https://www.ekd.de/en/commemoration-of-polish-bishop-juliusz-bursche-in-berlin-1233.htm
http://www.ekbo.de/service/pressemeldungen/detail/nachricht/gedenken-an-ersten-polnisch-evangelischen-bischof-juliusz-bursche.html
https://www.focus.de/regional/berlin/kirche-schicksal-des-verfolgten-bischofs-bursche-geklaert_id_7777136.html
https://www.evangelisch.de/inhalte/148780/21-02-2018/die-spaete-ernte-des-bischofs-bursche